واليبال (به انگليسي: Volleyball) يك ورزش تيمي و ششمين ورزش محبوب،[۱] و گسترده‌ترين ورزش در بيشتر كشورهاي جهان است[۲] كه در آن بازيكنان در دو تيم شش نفره، در دو سوي توري قرار مي‌گيرند و تلاش مي‌كنند تا طبق قوانين بازي، توپ را از روي تور در زمين تيم مقابل فرودآورند.
به ادامه مطالب برويد
واليبال در سال ۱۸۹۵ در كشور آمريكا متولد شد و در المپيك ۱۹۶۴ توكيو براي نخستين بار در برنامه بازي‌هاي المپيك قرار گرفت، فراگير شد و تقريباً در تمام دنيا بازي مي‌شود كه در شرق آسيا و همچنين كشورهاي برزيل و ايتاليا محبوب‌تر است. اين رشته تقريباً براي تمام گروه‌هاي سني مناسب است و وسايل بازي شامل توپ و تور است.
طول زمين واليبال ۱۸ متر و عرض آن ۹ است. هرتيم بايد ۳ ست (يا دست) از ۵ پنج ست بازي را برنده، تا بتواند پيروز مسابقه شود.
واژه‌شناسي
اصطلاح واليبال (به انگليسي: Volleyball) از تركيب دو بخش والي (به انگليسي: Volley) به معناي رگبار يا شليك به‌طور دسته‌جمعي[۳] و بال (به انگليسي: Ball) به معناي توپ و گلوله ايجاد شده است.[۴]
تولد واليبال
واليبال ورزش مورد علاقه سربازها در جنگ جهاني دوم بود. ورزش واليبال كه در ابتدا مينتونت (Mintonette) ناميده مي‌شد در سال ۱۸۹۵ - يعني چهار سال پس از تولد بسكتبال - توسط فردي بنام ويليام جي. مورگان ابداع شد. مورگان متولد سال ۱۸۷۰ در شهر نيويورك بود كه پس از تحصيل در كالج جوانان مسيحي مسئوليت تهيه برنامه‌هاي ورزشي براي سلامتي و تندرستي مردان به او واگذار شده بود. او اين بازي را با تركيب بازي‌هاي بسكتبال، تنيس و هندبال ايجاد كرد و هدفش طراحي ورزشي بود كه براي افرادي كه تمايل به تحرك كمتري دارند، مناسب باشد. قوانين بازي در ابتدا بسيار ساده بود چرا كه بيشتر از آن كه شبيه ورزش باشد، يك تفريح محسوب مي‌شد اما به تدريج پس از آن كه اين ورزش در كشورهاي ديگر – به خصوص فيليپين - نيز علاقه‌منداني يافت، لزوم تدوين قوانين رسمي براي آن احساس شد.تور اوليه‌اي كه براي اين بازي در نظر گرفته شده بود با ايده از تنيس، ۲ متر انتخاب شد و با توپ بسكتبال شبيه به بازي هندبال انجام مي‌شد. اين ورزش تا سال ۱۹۰۰ توپ مخصوصي براي خود نداشت و با هر توپي - از جمله توپ بسكتبال – آن را بازي مي‌كردند. هدف هر تيم آن بود كه توپ را در زمين حريف فرود بياورد و در اين راه توپ در دست ياران خودي مي‌چرخيد. در سال ۱۹۱۲ امتيازهاي هر گيم ۲۱ تعيين شد و ارتفاع تور نيز بيشتر شد. فيليپيني‌ها اولين قانون مدون براي اين بازي را در سال ۱۹۱۶ تهيه كردند و به دنبال آن در سال ۱۹۲۸ اتحاديه واليبال ايالات متحده آمريكا تشكيل شد و به وضع قوانين اين ورزش اقدام كرد.
گاه‌نگار
۱۹۱۷: امتيازهاي هر گيم از ۲۱ به ۱۵ تغيير كرد.
۱۹۲۰: تعداد ضربات براي هر طرف به ۳ محدود شد.
۱۹۲۲: اولين دوره رسمي مسابقات در بروكلين با حضور ۲۷ تيم از ۱۱ ايالت آمريكا برگزار شد.
۱۹۳۰: اولين بازي واليبال ساحلي دو نفره انجام شد.
۱۹۴۷: فدراسيون بين‌المللي واليبال (به فرانسوي: Federation Internationale De Volley Ball) به اختصار FIVB تشكيل شد.
۱۹۴۸: اولين دوره مسابقات رسمي واليبال ساحلي انجام شد. * ۱۹۴۹: اولين دوره مسابقات قهرماني واليبال جهان در شهر پراگ، چكسلواكي برگزار شد.
۱۹۶۴: واليبال براي اولين بار به جمع ورزش‌هاي المپيكي پيوست.
۱۹۸۷: واليبال ساحلي از ورزش‌هاي رسمي بازي‌هاي جهاني شد.
۱۹۹۶: واليبال ساحلي دو نفره نيز به عنوان ورزش رسمي المپيك شناخته شد.
گذشتهٔ واليبال
ويليام مورگان
واليبال در سال ۱۸۴۱ توسط ويليام. ج. مورگان مدير Y. M.C.A در هوليوك ايالت ماساچوست امريكا ابداع شد. تحت تأثير محبوبيت فراوان بسكتبال در بين عامه، مورگان تصميم گرفت براي دانشجويان خود ورزشي را به وجود آورد كه بازي از روي تور انجام گيرد و لذت بخش باشد. مورگان با استفاده از تويي توپ بسكتبال كه به دليل سبكي وزن، به دست‌ها آسيب نمي‌رساند، بازي را شروع كرد. با وجود اين كه به طور آهسته و كند از Y.M.C.A آغاز شد ولي طولي نكشيد كه در كليه شهرهاي ماساچوست و نيوانگلند عموميت يافت. در اسپرينگ فيلد، دكتر ت. آهالستيگ با مشاهده بازي، مينتونت را به واليبال تغيير نام داد، زيرا قصد اساسي از بازي كردن، فرستادن و برگشت دادن (رد و بدل كردن) توپ از روي تور است كه كلمه واليبال، در معنا، اين نيت را مشخص مي‌سازد. با اينكه واليبال در آغاز ورزشي سالني بود و در محل‌هاي سرپوشيده انجام مي‌شد و اساساً براي فعاليت‌هاي سرگرم‌كننده پيشه‌وران و تجار اختصاص يافته بود ولي كم‌كم به زمين‌هاي روباز كشيده شد و به عنوان يكي از فعاليت‌هاي جالب توجه تابستاني درآمد و به شدّت پيگيري مي‌شد.
دگرگوني‌ها
در آغاز براي بازي واليبال قوانين خاصي تدوين نشده بود، هر فرد و در هر كشوري به ميل خود و به طريق مختلف با توپ بازي مي‌كرد. رفته‌رفته واليبال در مناطق و نواحي مختلف جهان گسترش مي‌يافت.
كم‌كم قوانيني براي اين بازي وضع شد و روش‌ها و حركات تكنيكي جايگزين حركات قبلي گرديد. در سال ۱۹۰۰ پذيرفته شد كه امتيازات هر ست بازي ۲۱ پوئن (امتياز) باشد. در سال ۱۹۱۲ سيستم چرخش به تصويب رسيد. در سال ۱۹۱۷ پذيرفته شد كه هر ست بازي ۱۵ امتياز باشد. در سال ۱۹۱۸ تعداد بازيكنان هر طرف زمين ۶ نفر پيشنهاد شد، كه مورد قبول عامه قرار گرفت. در سال ۱۹۲۱ موافقت شد كه هر تيم با حداكثر سه ضربه توپ را به طرف ديگر بفرستد. در سال ۱۹۲۳ اندازه زمين بازي ۹×۱۸ متر تعيين شد.
به مرور در سال‌هاي بعد، قوانين فراواني براي اين بازي وضع شد و در بسياري از قوانين قبلي نيز تغييراتي حاصل گشت. هم‌اكنون نيز هر چهار سال يك بار در كنگره جهاني واليبال تغييراتي در قوانين بازي به تصويب مي‌رسد. از جديدترين و مهمترين قوانين مانند تغيير روش امتيازگيري به رالي، سقف امتياز ۲۵ براي ست‌هاي اول، دوم، سوم و چهارم و امتياز ۱۵ براي ست پنجم و افزودن بازيكن آزاد، در سال ۱۹۹۸ قانوني وضع شد كه در امتياز۸و۱۶و۲۴ به تيمها وقت استراحت فني داده مي‌شود. تازه ترين قانون واليبال استفاده از دوربين براي خط است.
پذيرش واليبال از سوي ديگر كشورها
اولين كشور خارجي كه واليبال را پذيرفت، كشور كانادا و به سال ۱۹۰۰ بود. اساساً نهضت Y.M.C.A (سازمان جوانان مسيحي) در معرفي اين ورزش به ديگر كشورهاي جهان و گسترش آن، سهم فراواني دارد.
بازي واليبال در پايان سال ۱۹۰۰ به صربستان و در سال‌هاي ۱۹۰۵ به كوبا، ۱۹۰۹ به پورتوريكو، ۱۹۱۰ به فيليپين، ۱۹۱۲ به اورگوئه، ۱۹۱۳ به چين و ۱۹۱۷ به ژاپن و به تدريج از سال ۱۹۱۴ به بعد توسط سربازان آمريكايي و مستشاران و اشخاص ديگر به كشورهاي اروپايي از قبيل فرانسه، چكسلواكي، لهستان، شوروي، بلغارستان معرفي شد و گسترش يافت.
پذيرش اين ورزش در اروپا در ابتدا كند بود. فرانسه، چكسلواكي و لهستان سه كشوري بودند كه قبل از ديگران اقدام به تشكيل فدراسيون ملي واليبال در كشور خود نمودند. شوروي كه در سال ۱۹۲۳ اقدام به تأسيس انجمن ملي واليبال نمود، براي پيشرفت و دگرگوني آن فعاليت زيادي به عمل آورد. شوروي از كشورهايي است كه در پيشرفت تكنيك و تاكتيك واليبال و تنظيم قوانين در جهان سهم به سزايي دارد و همواره از قدرت‌هاي بزتر اين ورزش بوده‌است.
كشورهاي فرانسه، چكسلواكي و لهستان پس از تشكيل فدراسيون ملي مصمم شدند كه با كمك كشورهاي ديگر فدراسيون جهاني واليبال را تأسيس نمايند و در سال ۱۹۳۶ به هنگام بازي‌هاي المپيك در برلين برزيل در اين زمينه فعاليت زيادي نمودند ولي با آغاز جنگ جهاني دوم و طغيان آن در اروپا اقدامات آنان متوقف شد. به طور كلي تغييرات و پيشرفت واليبال را مي‌توان به سه دوره تقسيم نمود، دوره اول از سال آغاز تا سال ۱۹۱۸، دوره دوم از سال ۱۹۱۹ تا سال ۱۹۴۶ و دوره سوم از سال ۱۹۴۷ به بعد كه تغييرات و پيشرفت اساسي واليبال در دوره سوم صورت پذيرفته‌است. پس از جنگ جهاني دوم، فعاليت‌هاي فراوان براي حركت جديد به واليبال مجدداً آغاز شد و اولين مسابقه بين‌المللي در قاره اروپا بين تيم‌هاي ملي فرانسه و چكسلواكي در پاريس برگزار گرديد. و در آوريل ۱۹۴۷ كنگره‌اي با شركت نمايندگان چهارده كشور از سراسر جهان در پاريس برگزار و موافقت شد كه فدراسيون بين‌المللي واليبال (F.I.V.B) در پاريس تشكيل شود و پل ليبود فرانسوي به عنوان اولين رئيس انتخاب شود.
امروزه اين فدراسيون حدود ۲۱۷ كشور عضو دارد (سال ۲۰۰۷) و بيش از ۲۰۰ ميليون نفر از مردم جهان واليبال بازي مي‌كنند. اولين رئيس فدراسيون جهاني واليبال پل ليبود تا سال ۱۹۸۴ (يعني ۳۷ سال) رياست را برعهده داشت.
پس از تأسيس فدراسيون جهاني واليبال، كميته‌هاي مختلفي در داخل آن به وجود آمد و برنامه مسابقات رسمي جهاني تنظيم و آغاز شد. در سال ۱۹۴۹ اولين دوره مسابقات جهاني واليبال براي مردان در پراگ و در سال ۱۹۵۲ دومين دوره مسابقات جهاني مردان و اولين دوره مسابقات جهاني زنان در مسكو برگزار شد. برنامه اين مسابقات بطور منظم هر چهار سال يك بار تاكنون در كشورهاي مختلف انجام شده‌است.
در سال ۱۹۶۴ مسابقات واليبال مردان و زنان به برنامه بازي‌هاي المپيك ۱۹۶۴ توكيو اضافه شد. علاوه بر مسابقات قهرماني جهان و المپيك، مسابقات واليبال مردان و زنان در سراسر جهان با عنوان‌هاي جام جهاني، ليگ جهاني، قهرماني اروپا، پان آمريكن، قهرماني آسيا، بازي‌هاي آسيايي، واليبال ساحلي، يونيور سياد، قهرماني آفريقا، ارتش‌هاي جهان، گراندپري زنان، راه‌آهن‌هاي جهان، قهرماني ناشنوايان، قهرماني معلولين، پارالمپيك معلولين، قهرماني كشورهاي عربي، چهار تيم برتر، جايزه بزرگ، ستاره‌ها و تورنمنت‌هاي جهاني و دوستانه و غيره در گروه‌هاي سني نوجوانان، جوانان و بزرگسالان بطور منظم انجام مي‌شود. در تاريخچه واليبال جهان بايد كشور ژاپن را به عنوان دگرگون كننده تكنيك‌ها، تاكتيك‌ها و آمادگي جسماني در واليبال معرفي نمود (دگرگون كننده در سرويس، ساعد، انواع تاسخ‌ها، توپ‌گيريخ و انواع آبشارهاي سرعتي با پاس‌هاي كوتاه الف و ب و تركيبي و به ويژه بدنسازي).